De humaan papillomavirussen (HPV)

Wat is het?

Het gaat om zeer besmettelijke en erg resistente virussen die echter doorgaans niet gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Ze komen voor bij mannen en vrouwen overal ter wereld.

Er bestaan meer dan 200 HPV-soorten die de huid of slijmvliezen treffen en die veranderingen van deinterne en externe inwendige en uitwendige geslachtsorganen, de zone rond de anus, sommige delen van de huid of de mond kunnen infecteren.

De risico’s hangen af van het type papillomavirus. Sommige HPV’s veroorzaken geen ziekte of symptomen. Ze kunnen slapend in het lichaam aanwezig blijven of spontaan verdwijnen. Andere varianten brengen lichte symptomen met zich, zoals wratten op de huid of condylomata (genitale wratten). Een vijftiental van die virussen houdt meer risico’s in. Dat zijn de zogenaamde oncogene HPV’s: ze kunnen leiden tot premaligne letsels (voorstadium van kanker) en zelfs kanker, met baarmoederhalskanker als meest voorkomende.

Hoe gebeurt een besmetting met het papillomavirus?

De papillomavirussen die zich rond de geslachtsdelen nestelen, zijn uitsluitend overdraagbaar via seksueel contact. HPV is de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening ter wereld.

De besmetting kan gebeuren via de huid (strelingen) of via besmette voorwerpen (handdoeken), maar ook wanneer besmette slijmvliezen in contact komen met gezonde slijmvliezen (vaginale, orale of anale seksuele betrekkingen). Het virus is niet aanwezig in sperma, speeksel of bloed.

Het papillomavirus wordt vaak al overgedragen wanneer iemand nog maar pas seksueel actief is. Jonge vrouwen met een seksleven worden het meest blootgesteld aan besmettingsgevaar, dat afneemt met de leeftijd. Mannen lopen minder gevaar.

Bij vrouwen bestaan allerlei risicofactoren: de jonge leeftijd waarop de eerste seksuele contacten plaatsvinden, het hebben van meerdere partners en de aanwezigheid van een andere soa.

Het papillomavirus en condylomata

In sommige gevallen, als de HPV-infectie niet kankerverwekkend is (waarvan de HPV 6 en 11 de meest voorkomende zijn), kunnen er lichte symptomen opduiken, zoals condylomata (genitale wratten). Deze condylomata zijn zeer besmettelijk, veroorzaken lichamelijke en psychologische ongemakken. Afhankelijk van hun omvang en virulentie, kan een medische behandeling (crèmes, immuno-modulerende geneesmiddelen) of chirurgische behandeling (laser, elektrocoagulatie, cryotherapie) worden voorgesteld.

Het papillomavirus en dysplasieën

In sommige gevallen zijn de HPV-infecties kankerverwekkend (waarvan de HPV 16, 18, 31 en 33 de meest voorkomende zijn). Deze kunnen letsels veroorzaken ter hoogte van de baarmoederhals. De ernst hangt af van de omvang van de abnormale celgroei in het slijmvlies.

Er is dan sprake van dysplasieën of letsels in een voorstadium van kanker.

Sommige van deze dysplasieën verdwijnen spontaan. Andere gevallen blijven stabiel of ontwikkelen zich tot een verder gevorderd voorstadium van kanker.

Hoe worden dysplasieletsels opgespoord?

Letsels aan de baarmoederhals gaan meestal niet gepaard met symptomen. Een regelmatige controle is dus zeer belangrijk.

Daartoe voert de gynaecoloog een kort en pijnloos onderzoek uit, dat uitstrijkje wordt genoemd. Aan de hand van uitstrijkje wordt informatie verkregen over de baarmoederhals die geen enkel ander onderzoek kan leveren. De andere onderzoeken (colposcopie, biopsie, identificatie van het HPV) geven eventueel bijkomende informatie als de resultaten van het uitstrijkje daartoe aanleiding hebben gegeven.

Met behulp van een spatel of een speciaal aangepaste borstel die in het speculum wordt ingebracht, neemt de gynaecoloog al strijkend wat cellen uit het slijmvlies van de baarmoeder en de baarmoederhals weg – vandaar de naam “uitstrijkje”. Het uitstrijkje wordt vervolgens naar een laboratorium gestuurd waar het wordt onderzocht door een specialist, de anatomopatholoog.

In België raadt men alle vrouwen van 25 tot 65 jaar aan om een uitstrijkje te laten nemen. Bij een normaal uitstrijkje wordt dit één keer om de 3 jaar terugbetaald.

Welke behandelingen bestaan er voor dysplasieletsels?

Volgens de ernst (lage of hoge graad) van de dysplasieën die aan de hand van het uitstrijkje worden vastgesteld, de identificatie van het virus (al dan niet kankerverwekkend), de klinische geschiedenis van de patiënt en de antecedenten, zijn meerdere behandelingen mogelijk:

• Voor de meeste gevallen waarbij het vaginale uitstrijkje op een abnormale ontsteking van de baarmoederhals of een dysplasie van lage graad wijst: een eenvoudige opvolging en een controle met een uitstrijkje na 3 tot 6 maanden.
• Voor de meeste gevallen waarin sprake is van een dysplasie van hoge graad: uitvoering van een colposcopie en geleide bioscopieën. Als een geval van dysplasie van hoge graad wordt gedetecteerd, zal een conisatie worden voorgesteld. Het gaat om een operatie waarbij het aangetaste deel van de baarmoederhals wordt weggenomen. Deze ingreep heeft een dubbel doel: diagnostisch en genezen.

Wat zijn de behandelingen in geval van baarmoederhalskanker?

In de uitzonderlijke gevallen dat zich een kanker ontwikkelt, kunnen zwaardere behandelingen worden toegepast. (Cfr artikel over baarmoederhalskanker)

Baarmoederhalskanker verloopt in 4 fases, van een voorstadium tot een vergevorderd stadium. De behandeling wordt gebaseerd op allerlei criteria. Er kan worden geopteerd voor chirurgie (verwijdering van de baarmoeder, de baarmoederhals of beide), bestraling en chemotherapie, of een combinatie van meerdere oplossingen.

De andere vormen van kanker door HPV

Het papillomavirus kan het vaginaslijmvlies besmetten waardoor letsels ontstaan die kunnen uitmonden in een voorstadium van kanker en uiteindelijk zelfs vaginakanker.

De infectie kan zich ook situeren ter hoogte van de vulva Ook daar kunnen letsels ontstaan die zich in zeer zeldzame gevallen afwijkend ontwikkelen tot vulvakanker.

Tot slot zijn veel gevallen van anuskanker te wijten aan een infectie met HPV. Anuskanker is echter een heel zeldzame vorm van kanker.

Hoe kan men een HPV-infectie voorkomen?

Vaccinatie tegen sommige HPV-varianten

Er bestaan momenteel vaccins tegen verschillende varianten van het papillomavirus. Deze vaccins bieden bescherming tegen de meest voorkomende kankerverwekkende virussen en soms ook tegen de meest voorkomende niet-kankerverwekkende virussen ‘HPV 6 en 11).

Het vaccin dat in overleg met de arts wordt gekozen, kan worden toegediend aan jonge meisjes die nog nooit seksuele betrekkingen hebben gehad. Het is ook geschikt voor seksueel actieve vrouwen . In België wordt deze behandeling bij jonge meisjes tot 19 jaar volledig terugbetaald.

De vaccinatie beschermt niet tegen alle types HPV en de werkingsduur is nog niet precies gekend. Opsporing via een uitstruikje bij de gynaecoloog blijft dus nodig.

Het condoom

Er bestaat geen methode die complete bescherming biedt, want iedere seksueel actieve persoon kan drager zijn van een papillomavirus.
Alleen door helemaal geen seksuele contacten te hebben met iemand die al eerder seksueel actief was, kan besmetting met het humaan papillomavirus worden vermeden. Niet bepaald een realistische oplossing…

Het condoom beschermt over het algemeen slechts gedeeltelijk doordat het HPV aanwezig is in de hele genitale zone en dus evengoed kan worden overgedragen tijdens een liefdesspel zonder penetratie. Bescherming tegen andere soa’s blijft desondanks noodzakelijk!